The End of a Line

De krachtlijnen in het werk van Charif Benhelima convergeren grotendeels in de identiteitskwestie. Deze problematiek mag dan al wortelen in een bewuste autobiografische context, in zijn œuvre weerklinkt ze ook in andere ervaringen dan de zijne, in een universalisme verbonden aan de probleemstelling rond de andere, rond de vreemdeling. Hij kaart deze thematiek aan via het portret (Welcome to Belgium, Semites) maar werkt ze ook uit in meer onverwachte vormen, meer bepaald in foto’s van planten, die op hun manier gedaante geven aan begrippen van « geworteld zijn » en van uitzaaiing.

Charif Benhelima nam de uitnodiging aan om tentoon te stellen bij Contretype en delft, in het verlengde van zijn zoektocht, onuitgegeven werk op: een reeks van tussen 2002 en 2003 genomen foto’s in de Braziliaanse Colônia Juliano Moreira. Deze naam is een eerbetoon aan Juliano Moreira (1872-1933), psychiater en pionier van de psychoanalyse in Brazilië. Deze instelling voor geestelijke gezondheidszorg werd opgericht in 1924 en vestigde zich in een uitgestrekt gebied – oorspronkelijk een landbouwkolonie – in de regio van  Rio de Janeiro. Er werden zowel psychiatrische patiënten als alcoholici en « gestoorden » opgevangen in het instituut. Ter plaatse kon Moreira een andere kijk ontwikkelen op de psychiatrie door de patiënten niet op te sluiten en ze toe te laten bij hun familie te wonen. Het als een open instelling geconcipieerde domein van de Colônia Juliano Moreira, is ook vandaag nog toegankelijk voor het publiek.  

Benhelima diepte deze onuitgegeven archieven op in het kader van de sanitaire crisis en van de diverse maatregelen opgelegd om deze, op een even plotse als brutale wijze, te beheersen. De huidige context legt een allegorische lezing op van de foto’s genomen in de Colônia Juliano Moreira, een open samenlevingsgemeenschap waarbinnen de residenten niettemin door hun ziekte als kluizenaars leven, zelfs al is het in een uitgestrekte en vrije ruimte. De vragen rond geestelijke gezondheid en over hoe we deze – al dan niet – wensen te integreren in onze actuele samenlevingen krijgen vandaag een bijzondere betekenis, nu de gevolgen van de pandemie op de psyche uiteindelijk meer slachtoffers maken dan het virus Covid-19 zelf. 

Het lange-termijnwerk van de fotograaf, waarbij hij op een later tijdstip terugblikt op de in het verleden gemaakte foto’s, verleent de reeks een actualiteit die niet zozeer verwijst naar de beelden zelf dan wel naar de context waarin de toeschouwer ze bekijkt. Het effect  van benadering van deze temporele afstand krijgt vorm in de ruimtelijke soberheid van de ophanging in de tentoonstelling. De exhaustieve presentatie van de reeks, in de vorm van contactafdrukken op groot formaat, zorgt ervoor dat de toeschouwer verplicht wordt fysiek afstand te nemen van het beeld, om daarna opnieuw de gereduceerde formaten te benaderen. Deze kwestie van de juiste afstand – zowel wat betreft de opname als de aanschouwing van het beeld – is een rode draad in het werk van de fotograaf. Ze krijgt een bijzondere weerklank tijdens een periode waarin de afstand tot de andere opgelegd, gemeten en gedicteerd wordt door een louter sanitaire problematiek.  

Bij het realisme van deze beelden sluit een tweede leesniveau aan dat hoewel niet doelbewust strevend naar universalisme dat niettemin bereikt. Welcome to Belgium vertrok reeds van een (auto)biografische realiteit om ze uit te breiden tot opnamen die de leefomstandigheden weergeven van al dan niet clandestiene immigranten. The End of a Line vloeit eveneens voort uit deze wisselwerking tussen het particuliere en het collectieve, waarbij de keuze voor zwart-wit de verhouding tot de andere tot haar essentie herleidt. Zowel de vreemdheid ten opzichte van de andere als de vreemdheid ten opzichte van zichzelf zijn er aanwezig zonder afscherming, nagenoeg gematerialiseerd door de beeldkorrel die er op wonderlijke wijze in slaagt het verre dichterbij te brengen, althans door de voorstelling ervan.  

Danielle Leenaerts, Tentoonstellingscommissaris
Vertaling: Marleen Cappellemans

Website: www.benhelima.com

© Charif Benhelima, uit reeks Cul de sac, untitled #2, 2002-2020, 70 x 125 cm / © Charif Benhelima, uit reeks Cul de sac, untitled #3, 2002-2020, 70 x 125 cm / © Charif Benhelima, uit reeks Cul de sac, untitled #4, 2002-2020, 70 x 125 cm